پشت پرده سیل مرگبار مشهد چه بود؟
کارشناسان از ریشه‌های وقوع سیل اخیر شهر و راهکار‌های پیشگیری از وقوع چنین حوادثی می‌گویند .
به گزارش شهرآرانیوز، چهل دقیقه نفس گیر و مرگبار، چهل دقیقه بحرانی و سخت که اگرچه از لحاظ زمانی چندان طولانی نبود، آسیب‌های جبران ناپذیری برجای گذاشت؛ از جان باختن شش نفر از همشهریانمان گرفته تا آب گرفتگی و مسدود شدن معابر اصلی و آب افتادگی تعداد زیادی از خانه‌ها در برخی مناطق مشهد و بهت و ناباوری شهروندانی که در روز روشن سیل زندگی شان را با خود برد؛ بحرانی که البته سبب شد محمدرضا قلندرشریف، شهردار مشهد، با صدور حکمی حسن کلیدری، رئیس گروه پدافند غیرعامل و پیشگیری از بحران شهرداری، را عزل و محمد شیدایی مهنه را به عنوان سرپرست این گروه منصوب کند.
هیچ کس حتی تصورش را هم نمی‌کرد که در دومین کلان شهر کشور وضعیت بعد از حدود ۳۹ میلی متر بارش، آن هم در عرض چهل دقیقه، آن قدر بحرانی شود که درست در یکی از میدان‌های اصلی و مرکزی، شهروندانی در تالابی از گل و لای و آب و البته در روز روشن غرق شوند.
بنا به روایت برخی کارشناسان و مدیران، بارش حدود ۳۹ میلی متر باران در این مدت کوتاه در بیست سال گذشته شهر -و به روایت برخی دیگر در ۳۵ سال گذشته- بی سابقه بوده است؛ البته برخی هم این میزان بارش را در پنجاه سال گذشته مشهد بی سابقه دانسته اند. اما چه می‌شود که بارش باران الهی در شهر تشنه مشهد بحران ساز می‌شود؟ ایراد کار کجاست؟ این غافل گیری از کجا نشئت گرفته است؟
نارنجی یا قرمز؟ مسئله این است
اداره کل هواشناسی خراسان رضوی پیرو هشدار سطح زرد شماره ۰۸ مورخ بیست و چهارم اردیبهشت ماه، برای روز سه شنبه، ۲۵ اردیبهشت ماه، هشدار نارنجی صادر کرده بود. اطلاعیه این اداره کل چنین بود: «سامانه در حال گسترش به استان خراسان رضوی از ۲۵/۰۲/۱۴۰۳ تا دوشنبه هفته آینده به تناوب تقویت و باعث افزایش حجم بارش‌های رگباری توأم با رعدوبرق، در نواحی مستعد صاعقه، بارش تگرگ و وزش باد شدید خواهد شد؛ بنابراین آب گرفتگی، رواناب و سیلابی شدن مسیل‌ها و همچنین اختلال در سیستم حمل ونقل استان در این فاصله زمانی رخ خواهد داد.»
اختلال در سایت هواشناسی
وقتی صبح پنجشنبه، ۲۷ اردیبهشت ماه، برای بررسی پیش بینی‌های هواشناسی در روز‌های گذشته به سایت این اداره کل سر می‌زنیم، در کمال تعجب آخرین اطلاعیه هشدار هواشناسی را مرتبط با همین هشدار نارنجی، آن هم مورخ ۲۵ اردیبهشت ماه رؤیت می‌کنیم؛ به عبارتی این سایت که باید همواره به روز باشد، دست کم دو روز است که به ظاهر به روزرسانی نشده است.
همچنین این اتفاق درحالی است که در سایت مذکور در قسمت پیش بینی پنج روزه استان اختلال اطلاع رسانی وجود دارد. مراجعه چندباره ما به قسمت پیش بینی وضعیت جوی مشهد و استان برای پنج روز آینده، آن هم درست روز بعد از وقوع سیل بحرانی در مشهد، بی نتیجه می‌ماند و بعد از چندین بار مراجعه با عبارت «صفحه مورد نظر پیدا نشد» مواجه می‌شویم.
اعلان وضعیت نارنجی در ۲۵ اردیبهشت ماه از سوی هواشناسی خراسان رضوی برای مشهد و استان، بیشتر از آنچه تصور می‌شد، رنگ واقعیت به خود گرفت و در این چند روز، مشهد وضعیتی بحرانی را تجربه کرد. وقتی سراغ معاون توسعه و پیش بینی مدیریت هواشناسی خراسان رضوی می‌رویم تا او به این پرسش که «چرا هشداری بالاتر از رنگ نارنجی برای استان صادر نشده است» پاسخ دهد، یحیی قائنی پور می‌گوید: کار ما تنها اطلاع رسانی است. ما اطلاع رسانی کردیم. به نظر می‌رسد وضعیت بحرانی سیل در مشهد به زیرساخت‌ها بر می‌گردد.
وی در پاسخ به این سؤال که چرا برای هشدار هواشناسی استان دست کم اطلاعیه قرمزرنگ صادر نشده است، می‌گوید: کار اداره کل هواشناسی اطلاع دادن به مجموعه استان است. در این تراز از بارش‌ها هشدار نارنجی بالاترین سطح هشدار برای خراسان رضوی بوده است.
موضوعی که اتفاقا رضا عباسی، سرپرست اداره کل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی، نیز درباره آن به رسانه‌ها اعلام کرد: در باره صادرنشدن هشدار قرمز هواشناسی باید بگوییم این موضوع را با هواشناسی مطرح کردیم که گفته شد هشدار قرمز برای بارش‌های بیش از هفتادهشتادمیلی متر صادر می‌شود و این سطح از بارش هشدار نارنجی دارد.
هواشناسی خراسان رضوی البته اعلام کرده است که با تداوم فعالیت سامانه بارشی در استان، احتمال تکرار سیل در مشهد در روز‌های آینده وجود دارد.
نوشدارو بعد از مرگ سهراب
اما وقوع سیل گرچه در وهله اول غافل گیری بی سابقه‌ای را در نیم روز تاریک مشهد سبب شد، بعد از آن چهل دقیقه نفس گیر، مدیریت بحران استان به صورت اضطراری تشکیل جلسه داد. ۲۶ اردیبهشت ماه، جلسه ستاد پیشگیری، هماهنگی و عملیات پاسخ به بحران استان مصوبه‌ای را به تصویب رساند که به واقع نوشدارویی پس از مرگ سهراب بود.
طبق اعلام جواد خدایی، معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی و براساس دستور استاندار خراسان رضوی باید تا روز یکشنبه، ۳۰ اردیبهشت ماه، همه مرخصی‌های مدیران دستگاه‌های اجرایی لغو شود و همه مدیران باید در محل خدمت، حتی در روز جمعه، حاضر باشند. همه محور‌های تفرجگاهی، گردشگری، اقامتگاهی، بوم گردی و پارک‌ها در راستای تعطیلی قبلی نیز تا روز دوشنبه تعطیل خواهند بود.
حجم بالای بارش ها، متهم اصلی
برای یافتن پاسخ پرسش‌های ابتدای این گزارش سراغ سرپرست اداره کل مدیریت بحران استانداری می‌رویم. رضا عباسی در پاسخ به این سؤال که چه می‌شود که این سیل چهل دقیقه‌ای این حجم از خسارات جانی و تأسیساتی را به شهر تحمیل می‌کند، می‌گوید: به دنبال بارش ۳۹ میلی متری باران در مشهد در چند نقطه شهر آب افتادگی داشتیم که بخش زیادی از آب افتادگی‌ها با حضور اکیپ‌های هلال احمر، شهرداری، سپاه، بسیج، آب و فاضلاب و سایر دستگاه‌های اجرایی تا ظهر پنجشنبه برطرف شد. در میدان انقلاب مشهد بازگشایی صورت گرفت و تا این لحظه (ظهر پنجشنبه) در حوزه معابر شهری هیچ مشکلی وجود ندارد.
او ادامه می‌دهد: در سیدی در دو کوچه سپاه ۶۷ و ۶۹ آب افتادگی حدود شصت واحد مسکونی وجود داشت که آنجا هم اکیپ‌هایی مشغول تخلیه رسوبات شدند و تا ظهر جمعه همه این آب افتادگی‌ها بر طرف می‌شود.
سرپرست اداره کل مدیریت بحران استانداری خراسان رضوی با بیان اینکه سامانه بارشی تا شامگاه فردا (یکشنبه) در استان استقرار دارد، گفت: از مردم می‌خواهیم از تردد غیرضروری در شهر (نظیر تردد در تفرجگاه‌ها و مناطق توریستی که امکان وقوع سیلاب وجود دارد) پرهیز کنند.
عباسی می‌افزاید: هماهنگی‌های لازم برای استقرار اکیپ‌های بنیاد مسکن انجام شده است تا میزان خسارت وارد شده به مردم را ارزیابی کنند و در مرحله آخر این برآورد‌ها را به سازمان هدایت بحران کشور برای تأمین اعتبار ارسال خواهیم کرد.
بار دیگر از سرپرست اداره کل مدیریت بحران استانداری می‌پرسیم که علت اصلی سیل در مشهد چه بود. او بیان می‌کند: هواشناسی به موقع هشدار نارنجی خود را صادر کرد و ما هم به عنوان استانداری هشدار نارنجی را دو روز قبل از وقوع بارش‌ها به کل استان، دستگاه‌های اجرایی، عملیاتی و فرمانداران با روش‌های مختلف (اعم از ارسال پیامک، فکس، تماس تلفنی، پیغام اتوماسیونی و شبکه‌های اجتماعی) اطلاع رسانی کردیم.
عباسی اظهار می‌کند: حجم بالای بارش‌ها عامل اصلی ایجاد این بحران در مشهد بود. ۳۹ میلی متر بارش، آن هم در عرض حدود یک ساعت، حجم درخورملاحظه‌ای از آب را در شهر جاری کرد. در حقیقت حجم بارش باران بی سابقه بود. دوره بازگشت بارندگی به شهر مشهد ۳۵ سال به بالا بوده است؛ به این معنا که ما در یک دوره بازگشت، بعد از ۳۵ سال این حجم از بارندگی را در آسمان مشهد تجربه کردیم. البته شرکت آب منطقه‌ای استان را موظف کردیم گزارشی تحلیلی درباره علت سیل با این دوره بازگشت تهیه کند.
شکسته شدن یک دیوار، متهم دوم
عباسی ادامه می‌دهد: علاوه برآن در یکی از مناطق مشهد هم دیوار بزرگی قرار داشت که مقدار چشمگیری آب پشت این دیوار جمع شده بود و در اثر افزایش حجم آب، دیوار شکست که این اتفاق باعث شد حجم بسیار بالایی از آب هم زمان با بارش‌ها وارد مناطق شهری مشهد شود.
دراین باره محسن داوری، فرماندار مشهد، نیز در گفت وگویی اظهار کرده است: مطابق قانون باید دور زمین‌های بزرگ مقیاس دیوارکشی شود و براین اساس زمین‌های زیادی در شهر دیوارکشی دارند که این مسئله خطر سیلاب را به دنبال دارد. در ستاد مدیریت بحران شهرستان مشهد مصوب شد دیوار و حصار زمین‌های محصوری که در مسیر سیل با خطر سیلاب قرار دارند، تخریب شود. تخریب دیوارکشی‌ها فارغ از اینکه زمین متعلق به بخش خصوصی، دولتی یا مردمی است، انجام خواهد شد تا در بارش‌های روز‌های آتی دچار چالش نشویم.
دست کاری در طبیعت، عامل سیل
یک کارشناس شهرسازی نیز درباره ریشه سیل اخیر معتقد است: سیلاب مشهد هشداری از جانب طبیعت به همه ما بود. در واقع طبیعت با این اتفاق، این نکته را به جامعه انسانی یادآوری کرد که دست از تخریب طبیعت به هر دلیلی برداریم.
محمدعلی علی‌نژاد با بیان اینکه مسدودکردن و تغییر سطح مسیل‌ها که عمدتا با دخالت انسان صورت می‌گیرد، یکی از دلایل ایجاد سیلاب هاست، بیان می‌کند: این مبحث در سیل اخیر مشهد به کاهش سطح نفوذپذیری آب در محدوده ارتفاعات جنوبی مشهد هم ارتباط داشت.
این کارشناس شهرسازی تأکید می‌کند: در بالادست منطقه سیل اخیر، یعنی کمی بالاتر از پل حافظ، میدان انقلاب و پل جهاد، زمین‌های پادگان سابق ارتش قرار داشت که تقریبا در شرایط فعلی قسمت زیادی از این اراضی با دست کاری انسانی تبدیل به خیابان شده است. همین خیابان کشی‌ها دخالتی در سیستم طبیعی تخلیه آب در این منطقه است که منجر به هدایت آب در محدوده‌های شهری به نقاط پایین دستی شده است.
علی‌نژاد ادامه می‌دهد: بخشی از دخالت‌ها برای ایجاد جاده کمربند جنوبی نیز تعدادی از مسیل آب‌ها و چشمه‌ها را کور کرد و در حقیقت این دست اندازی ما در کار طبیعت بود که خسارات جبران ناپذیری وارد کرد. ما در سه دهه قبل شاید همین میزان بارندگی را داشتیم، اما سیلی با این شدت نداشتیم.
وی می‌گوید: چهارشنبه قبل ما در خیابان‌ها و در مرکز شهر سیلاب دیدیم و این در حالی است که دست کم وقوع سیل با این شدت باید در مسیل‌ها دیده شود. این کارشناس شهرسازی بیان می‌کند: در گذشته رویکرد مدیریتی برای هدایت سیلاب شهری در بسیاری از کشور‌ها به صورت سنتی و معطوف به جمع آوری، انتقال و دفع آن بود، اما امروزه رویکرد مدرن در مدیریت سیلاب شهری باتکیه بر روشهایی که بیشترین تطابق را با فرایند‌های چرخه طبیعی آب سطحی دارد، منطبق شده است که اصطلاحا روش‌های «توسعه کم اثر» نامیده می شود. به کارگیری این روش به عنوان یکی از راهبرد‌های مهم در مدیریت سیلاب شهری، به ویژه در کشور‌های توسعه یافته هر روزه اهمیت بیشتری پیداکرده و روبه گسترش است؛ بنابراین در ایران نیز باید به این مدل‌ها توجه شود.
خلأ آموزش فرهنگ شهروندی
بااین حال آتشپاد دوم محمدجواد قائمی ریشه این نوع غافل گیری‌ها در مواجهه با مخاطرات طبیعی را جای خالی آموزش‌های اولیه شهروندان در مواجهه با سیل، زلزله، حریق و سایر بلایای طبیعی می‌داند و معتقد است این مسئله حلقه مفقوده واکنش سریع در مواجهه با این مخاطرات طبیعی است. قائمی اظهار می‌کند: مدیریت بحران و پیش بینی سازمان‌های متولی و تعبیه و جانمایی درست زیرساخت‌های شهری در وقوع پدیده سیل یک طرف ماجراست، اما اینکه فرد در مواجهه با سیلاب بداند چه باید بکند، مهم‌تر از عوامل ایجادکننده سیل است.
آتشپاد دوم بازنشسته سازمان آتش نشانی شهرداری مشهد با بیان اینکه پارسال بالغ بر ۲۰ هزار حریق در مشهد ثبت شد، ادامه می‌دهد: در بحث آموزش شهروندی برای مخاطرات طبیعی، به ویژه سیل، زلزله و حریق کلاس‌های رایگان مؤثری همه ساله در سازمان آتش نشانی شهرداری مشهد و هلال احمر برگزار می‌شود که با اطلاع رسانی درست و حضور همه جانبه شهروندان، می‌توان شاهد کاهش محسوس تلفات انسانی در مواجهه با سیل بود.
اردوی سیلاب
وی ادامه می‌دهد: درک و برداشت ما از نیروی آب و جریان سیلاب متأسفانه آن قدر که باید به واقعیت نزدیک نیست. همین است که در شرایطی که چندین بار اداره کل هواشناسی اطلاعیه هشدار زرد و نارنجی صادر می‌کند، باز دوباره مشاهده می‌کنیم که مدارس ما در مشهد دانش آموزان را درست روز چهارشنبه به اردو می‌برند و اردوی دانش آموزان را در پارک‌هایی که خطر سیلاب در آن‌ها بیشتر است، برگزار می‌کنند.
وی با بیان اینکه مردم باید بدانند جریان آب روی زمین حتی اگر ۱۰ سانتی متر هم باشد، می‌تواند ما را زمین گیر کند، می‌گوید: این اطلاعات به دست شهروندان نمی‌رسد، مگر اینکه در وهله اول آموزش ببیند. قائمی اضافه می‌کند: هنوز جای این نوع آموزش‌ها در مدارس ما خالی است و به نظر می‌رسد ازآنجاکه حوادث طبیعی عمدتا پیش بینی پذیر نیستند، دست کم باید آموزش‌های اولیه مواجهه با این موارد در ادارات، مدارس و دانشگاه‌های ما گنجانده شود و آموزش‌های ما به سمت وسویی برود که فرد بداند اگر در سیل گیر افتاد، چگونه خودش را نجات دهد.
وی پیشنهاد می‌دهد: در این زمینه می‌توان نمایشگاه‌های بزرگ شهری را با کارگروه‌های مختلف مرتبط با مخاطرات طبیعی به مناسبت‌های مختلف برگزار کرد. شهروندان درباره حریق هم باید بدانند یک دقیقه بعد از آتش سوزی دما به هشتصد درجه سانتی گراد می‌رسد و این اوج خطر است.
تدبیر برای بحران
سیل مشهد ظهر پنجشنبه وزیر کشور را برای ارزیابی وضعیت شهر به مشهد کشاند. احمد وحیدی با حضور در منطقه سیدی از نزدیک وضعیت خانه‌های سیل زده را بررسی کرد و در جمع خبرنگاران گفت: خیابان سپاه منطقه سیدی مشهد جزو بافت فرسوده محسوب می‌شود و جزئی از برنامه‌های ما برای نوسازی و بازسازی است.
در این منطقه، سازه‌ها ناپایدارند و به روش مهندسی ساخته نشده اند، اما به شهروندانی که وسایل خانه هایشان آسیب دیده است، قول می‌دهم پس از ارزیابی کمک کنیم. این خبر برای تعدادی از خانواده‌های مشهدی که عزادار عزیزانشان هستند یا برای پدرانی که همه دارایی شان را صرف خرید جهیزیه دخترشان کرده بودند و در عرض چند دقیقه آن را ازدست دادند، یا برای کارگرانی که همه دار و ندارشان زیر آب رفته است، حتی مرهم هم نیست. به راستی برای وقوع لحظه بحرانی در مشهد چه تدبیری اندیشیده ایم؟ مشهدی که سالانه علاوه بر جمعیت مجاور، بالغ بر ۳۰ میلیون زائر داخلی و خارجی را در دل خود جای می‌دهد.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
انتشار یافته: ۱
در انتظار بررسی: ۰
غیر قابل انتشار: ۱
سرنا
۰۹:۲۴ - ۱۴۰۳/۰۲/۳۰
پاسخ
ما انسان ها طبیعت نابود کردیم
